Kodeks pracy przewiduje kilka sposobów rozwiązania umowy o pracę przez pracownika lub przez pracodawcę. Mówiąc o zwolnieniu pracowników z pracy ma się na uwadze rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę. Rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę może nastąpić:
- na mocy porozumienia stron zaproponowanego przez pracodawcę;
- w drodze wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę;
- bez wypowiedzenia umowy o pracę z winy pracownika lub z przyczyn przez pracownika niezawinionych.
Umowa o pracę rozwiązuje się również z upływem czasu, na który była zawarta, lub z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.
Płynność kadr, zwana również fluktuacją załogi, wyraża się w odchodzeniu z zakładu pracy jednych pracowników, a przyjmowaniu innych. Płynność kadr może być spowodowana przyczynami obiektywnymi, do których można zaliczyć odejście pracowników na emeryturę lub rentę, powołanie do służby wojskowej, zmiana miejsca zamieszkania, zwolnienie z grupy pracowników w wyniku przerostu zatrudnienia itp.
Częste są zwolnienia z pracy pracowników związane ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi i technologicznymi, ze zmniejszeniem się działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, likwidacją niektórych odcinków lub stanowisk pracy, ze względu na konieczność dostosowania się do wymagań gospodarki rynkowej. Jeżeli te okoliczności powodują zwolnienie z pracy grupy pracowników stanowiącej co najmniej 10% załogi w zakładach zatrudniających poniżej 1000 pracowników lub 100 pracowników w zakładach zatrudniających powyżej 1000 pracowników, mówi się o zwolnieniach grupowych. Jeżeli następuje zwolnienie grupowe, zakład pracy zobowiązany jest zawiadomić o tym rejonowe biuro pracy. Pracownikowi zwolnionemu z pracy w ramach zwolnienia grupowego przysługuje odprawa pieniężna.
Płynność kadr wynikająca z inicjatywy pracownika wyraża się najczęściej w porzuceniu pracy bez wypowiedzenia lub odejściu pracownika za uprzednim wypowiedzeniem przez niego stosunku pracy.
Do najczęściej występujących przyczyn tego rodzaju fluktuacji załogi należą:
- niewłaściwe stosunki międzyludzkie w przedsiębiorstwie, wyrażające się brakiem życzliwości i powstawaniem częstych konfliktów w pracy;
- błędna polityka kadrowa, polegająca m.in. na niesprawiedliwym awansowaniu pracowników, niestwarzaniu perspektyw awansu, braku możliwości podnoszenia kwalifikacji, kształcenia i dokształcania;
- ciężkie warunki pracy oraz nienależyta troska o właściwy stan bezpieczeństwa i higieny pracy;
- zmiana miejsca zamieszkania pracownika;
- możliwość uzyskania przez pracownika lepszych warunków pracy i wynagrodzenia w innym zakładzie pracy;
- podjęcie przez pracownika samodzielnej działalności gospodarczej na własny rachunek.
Płynność kadr powodowana zwalnianiem się pracowników jest z ekonomicznego punktu widzenia zjawiskiem szkodliwym dla przedsiębiorstw, gdyż wpływa ujemnie na poziom wydajności pracy, pociąga za sobą koszty związane z werbunkiem oraz przyuczeniem nowych pracowników. Nowy pracownik, zanim przejdzie okres adaptacji w nowym środowisku, pracuje zwykle mniej wydajnie niż pracownik zatrudniony przez dłuższy okres na określonym środowisku. Trudności pogłębiają się jeszcze bardziej, jeżeli efekt pracy całego zespoły zależy od pracy nowo przyjętego pracownika.
