Klasyfikacja pracowników w przedsiębiorstwie przewiduje podział zatrudnionych na grupy. W naszej gospodarce wprowadzona została jednolita klasyfikacja zatrudnionych. Klasyfikacja ta prezentuje podział zatrudnionych w różnych sekcjach gospodarki narodowej według jednolitych kryteriów określających kategorię społeczno-zawodową, funkcję pełnioną w danej jednostce organizacyjnej, poziom kwalifikacji, stanowisko oraz charakter wykonywanych czynności. Podstawowym podziałem zatrudnionych jest klasyfikacja wszystkich pracowników na dwie kategorie.
Do jednej kategorii zaliczani są pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych i pokrewnych, do których na przykład należą pracownicy wykonujący czynności składające się na proces technologiczny lub świadczenie usług, wykonujący prace pomocnicze potrzebne do obsługi tych procesów albo prace mające charakter rzemiosła.
Odrębną kategorię stanowią pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych. Są to więc pracownicy zatrudnieni na stanowiskach kierowniczych, pracownicy wykonujący pracę wymagającą przygotowania zawodowego na poziomie wyższym lub średnim, pracownicy wykonujący prace biurowe.
Pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych dzieli się na robotników bezpośrednio produkcyjnych oraz robotników pośrednio produkcyjnych i pomocniczych.
Do pracowników bezpośrednio produkcyjnych należą robotnicy wykonujący podstawowe czynności w procesie produkcji lub działalności usługowej. W przemyśle są to na przykład robotnicy wydziałów podstawowych, bezpośrednio zatrudnieni przy wytwarzaniu wyrobów, albo robotnicy wydziałów przygotowawczych. W handlu i gastronomii do tej grupy robotników należą na przykład sprzedawcy, bufetowi, kucharze, kelnerzy. Za przykład przedsiębiorstwa usługowego może tu posłużyć przedsiębiorstwo transportowe, w którym do robotników bezpośrednio produkcyjnych zalicza się kierowców, pracowników zatrudnionych w przeładunkach ręcznych i mechanicznych, operatorów maszyn ładunkowych itp.
Grupa pracowników pośrednio produkcyjnych i pomocniczych obejmuje robotników wykonujących prace pomocnicze niezbędne dla sprawnego przebiegu podstawowych procesów produkcyjnych lub usługowych oraz pracowników prowadzących działalność niezwiązaną z procesami produkcji i usługowymi. W przemyśle na przykład należą do nich robotnicy wykonujący remonty, kontrolerzy jakości i brakarze, pracownicy transportu, pracownicy obsługi, pracownicy ochrony. W handlu grupa ta obejmuje kierowców, konwojentów, pracowników magazynowych, pracowników obsługi itp., w przedsiębiorstwie transportowym zaś pracowników warsztatów naprawczych i stacji obsługi, brygady remontowe itp.
Pracowników na stanowiskach nierobotniczych dzieli się na:
- kierownictwo przedsiębiorstwa;
- pracowników technicznych, zatrudnionych na stanowiskach wymagających średniego lub wyższego wykształcenia technicznego, np. dozór techniczny, pracownicy działu technologicznego, konstrukcyjnego, kontroli jakości, przygotowania produkcji;
- pracowników ekonomicznych, wykonujących funkcje wymagające kwalifikacji ekonomicznych, na przykład z zakresu prac statystyczno-sprawozdawczych, analizy ekonomicznej, planowania, rachunku ekonomicznego, analizy rynku itp.;
- pracowników administracyjnych i gospodarczych, wykonujących prace biurowe i administracyjne z zakresu zaopatrzenia, księgowości, transportu, działu gospodarczego itp.
Do pracowników kierowniczych zalicza się na przykład dyrektorów przedsiębiorstw, ich zastępców, kierowników zakładów, wydziałów, działów oraz ich zastępców, a w przedsiębiorstwach handlowych ponadto dyrektorów oddziałów, hurtowni, kierowników magazynów, kierowników sklepów i punktów sprzedaży oraz ich zastępców.
W niektórych sekcjach gospodarki narodowej lub działach i grupach podana klasyfikacja może nie zaspokajać specyficznych potrzeb ewidencyjno-sprawozdawczych zatrudnienia i można ją uzupełniać o dodatkowe podziały.
Proporcje między wielkościami poszczególnych grup pracowników w ogólnej liczbie zatrudnionych stanowią o strukturze zatrudnienia. Strukturę zatrudnienia wyraża się najczęściej udziałem procentowym poszczególnych grup w całości zatrudnienia. Podział zatrudnionych według określonych kryteriów umożliwia ustalenie zmian w zatrudnieniu zależnych od poziomu techniki i organizacji produkcji. Szczególne znaczenie mają wzajemne proporcje między liczbą zatrudnionych na stanowiskach robotniczych a liczbą pracowników technicznych, ekonomicznych i administracyjno-gospodarczych oraz między liczbą pracowników bezpośrednio produkcyjnych a pozostałymi grupami pracowników.
Istotne znaczenie ma również znajomość struktury kwalifikacyjno-zawodowej oraz społecznej zatrudnionych. Z punktu widzenia kwalifikacji zawodowych można grupować pracowników według poziomu wykształcenia, wyodrębniając wykształcenie: wyższe, średnie zawodowe, średnie ogólnokształcące, niepełne średnie ogólnokształcące, zasadnicze zawodowe oraz podstawowe ukończone i nieukończone. Ponadto pracowników dzieli się na: wysoko kwalifikowanych, wykwalifikowanych, przyuczonych i niewykwalifikowanych, w zależności od posiadanego świadectwa ukończenia szkoły średniej, zasadniczej zawodowej, dyplomu mistrza lub czeladnika, świadectwa ukończenia szkolenia wewnątrzzakładowego w powiązaniu z odpowiednią praktyką zawodową. Podział kwalifikacyjno-zawodowy pracowników pełni istotną funkcję w ustalaniu kierunków naboru oraz w organizowaniu działalności szkoleniowej.
Struktura społeczna wyraża powiązania i podział wynikający z takich cech, jak: płeć, wiek, środowisko społeczne, miejsce zamieszkania, stan rodziny, staż pracy, będący jednocześnie kryterium struktury kwalifikacyjnej itp. Poznanie tej struktury ma istotne znaczenie dla prawidłowej gospodarki kadrami.
Ważną cechą określającą zatrudnionych, w wynikającą z podziału według płci, jest udział kobiet w zatrudnieniu. Jest bardzo wiele dziedzin życia gospodarczego, w których zatrudnienie kobiet przeważa. W handlu na przykład udział kobiet w zatrudnieniu przekracza 70%. Przedsiębiorstwa zatrudniające znaczniejszą liczbę kobiet powinny stosować określoną politykę kadrową.
Szczególne obowiązki ma pracodawca w stosunku do pracowników młodocianych, do których zalicza się osoby między 15 a 18 rokiem życia. Młodociany może być zatrudniony w zasadzie pod warunkiem, że ukończył co najmniej szkołę podstawową, a stan jego zdrowia pozwala mu na podjęcie danego rodzaju pracy. Jeżeli młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego, z wyjątkiem zatrudnionych w lekkich pracach dorywczych i sezonowych.
