Źródłem stosunków formalnych są przepisy regulujące organizację przedsiębiorstwa, układ zależności służbowych pracowników oraz określone normy postępowania. Stosunki te są widoczne na schemacie organizacyjnym przedsiębiorstwa i wynikają z podziału obowiązków pomiędzy pracownikami oraz z ustalenia odpowiedzialności służbowej. Przykładem stosunków formalnych mogą być powiązania służbowe i hierarchiczne w ramach poszczególnych komórek organizacyjnych, np. zależności pomiędzy mistrzem a podległymi mu pracownikami, zastępcą dyrektora a kierownikami wydziałów podległego mu pionu lub powiązania pomiędzy pracownikami tej samej komórki. Podobny rodzaj powiązań można zauważyć również w różnych innych grupach formalnych w przedsiębiorstwie, do których zalicza się na przykład związki zawodowe, stowarzyszenia zawodowe i inne organizacje.
Stosunki nieformalne opierają się na powiązaniach pomiędzy pracownikami niewynikających z zależności służbowej i struktury organizacyjnej zakładu pracy. Stosunki te kształtują się na zasadzie wspólnych zainteresowań, uczucia sympatii i zaufania, interesów grupowych, wspólnego miejsca zamieszkania, ukończenia tej samej lub tego samego typu szkoły, wspólnych poglądów oraz innych czynników, których nie uwzględnia formalna organizacja. W wyniku utrwalenia się tego rodzaju powiązań powstają grupy nieformalne, które mogą być neutralne w stosunku do zadań przedsiębiorstwa, jeżeli zaspokajają jedynie towarzyskie potrzeby jej członków, mogą działać pozytywnie na wykonywanie zadań gospodarczych lub mogą wpływać hamująco na działalność zakładu pracy. Kierownictwo przedsiębiorstwa powinno zainteresować się grupami nieformalnymi i dążyć do wykorzystania ich dla dobra zakładu pracy.
Zespołowy charakter działalności gospodarczej przedsiębiorstwa sprawia, że powstają różnorodne więzi łączące pracowników. Na podstawie stosunków formalnych wykształcają się głównie więzi: hierarchii, zakładowa i instytucjonalna. Więź hierarchii wynika z powiązań służbowych decydujących o pozycji pracownika w zespole. Określa ona wzajemną zależność pracowników spełniających funkcje kierownicze w przedsiębiorstwie i pracowników szczebla wykonawczego. Więź zakładowa opiera się na przynależności pracowników do załogi tego samego przedsiębiorstwa i uwidacznia się bardzo wyraźnie w zwartości pracowników na zewnątrz w stosunku do organów administracji i innych przedsiębiorstw. Więzi instytucjonalne wynikają z członkostwa i uczestnictwa w związkach zawodowych lub innych organizacjach, głównie działających na terenie zakładu pracy. Więź ta nakłada obowiązek postępowania według przepisów danej instytucji.
Spośród więzi kształtujących stosunki nieformalne należy wymienić: więź zawodu, wspólnej pracy, koleżeństwa i wspólnego losu. Więź zawodu polega na łączności pracowników wykonujących ten sam lub podobny zawód, co związane jest często z poczuciem wysokiej wartości społecznej wykonywanego zawodu i jego ważności oraz specyficznej dumy zawodowej. Nierzadko wykonywany zawód jest treścią życia człowieka, a jego znaczenie wyraża się w przekazywaniu tego zawodu z pokolenia na pokolenie.
Więź wspólnej pracy wynika ze wspólnie wykonywanych zadań i czynności w określonym zespole. Może tu dochodzić do nawiązania stosunków opartych na sympatii i solidarności członków zespołu. Scalenie interesów osobistych z interesami współpracowników, wyrażające się w należytym wykonaniu swych obowiązków, jest głównym przejawem tej więzi.
Więź koleżeństwa opiera się głównie na poprzednio wspomnianych związkach wynikających z wykonywanego zawodu i wspólnej pracy, chociaż jej pierwotne źródło może znajdować się również poza zakładem pracy. Więź koleżeństwa powstaje niejednokrotnie, gdyż ludzie chcą być w bliskich stosunkach ze swoimi współtowarzyszami pracy, a podłożem tej więzi jest osobisty stosunek do innych osób, sympatia oraz wzajemny szacunek i uznanie.
Więź wspólnego losu wyraża łączność opartą na podobieństwie sytuacji życiowej, na którą składają się zbliżone warunki bytowe, rodzinne, zatrudnieniowe, płacowe itp. Więź ta łączy ludzi o wspólnych interesach, które mogą być powodem dążenia pracowników do ustalania określonych przywilejów lub naprawy doznanych nieprawidłowości i krzywd.
Na kształtowanie się stosunków międzyludzkich wpływają różnorodne czynniki. Oprócz cech osobistych pracowników, ich kwalifikacji zawodowych oraz związku z zakładem pracy, na stosunki te wpływa w decydującym stopniu działalność samego przedsiębiorstwa, która wyraża się w tym wypadku w:
- stosunku kierowników różnych szczebli do podwładnych pracowników polegającym na sprawiedliwym postępowaniu w nagradzaniu i karaniu pracowników;
- stworzeniu możliwości wszystkim pracownikom awansu zależnego wyłącznie od poziomu kwalifikacji zawodowych i stosunku do pracy;
- dbałości o pracownika wyrażającej się w tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
- stworzeniu sytuacji, w której każdy pracownik czuje się współodpowiedzialny za losy swego zakładu pracy przez przejawienie swej opinii, inicjatywy i skutecznego oddziaływania na sprawy przedsiębiorstwa.
W działalności przedsiębiorstwa rola stosunków międzyludzkich jest bardzo istotna. Dobre stosunki międzyludzkie wpływają głównie na wzrost wydajności pracy, który z kolei prowadzi do zwiększenia produkcji, usług i innych zadań gospodarczych oraz poprawy wyników finansowych.
